جمله ی مستقل:

جمله ی مستقل بزرگ ترین واحد سخن است که از یک یا چند جمله ی ساده ساخته می شود و خود جزیی از یک واحد بزرگتر زبانی نیست .

1)      مثال برای یک جمله: «لباس انسان پرچم کشور وجود اوست .»

2)      مثال برای چند جمله: «انسان راه درازی در پیش دارد که مرگ یکی از گذرگاه های آن است .»

جمله ی مستقل دو نوع است :

1)      ساده: یک فعل دارد .مثال شماره 1 .

2)      مرکب : دست کم یک جمله ی وابسته دارد . مثال شماره ی 2.

جمله ی مرکب دارای یک جمله ی هسته و یک یا چند جمله ی وابسته است . در جمله ی مرکب نه هسته استقلال دارد و نه وابسته . جمله ی هسته اگر به تنهایی بیاید خود جمله مستقل داست.

نشانه ی جمله ی وابسته ،حرف پیوند وابسته ساز است . یعنی جمله ای که بعد از حرف پیوند وابسته ساز بیاید ،وابسته محسوب می شود و بخشی از جمله که وابسته ساز ندارد ، هسته است . مثلا ً در مثال بالا «انسان راه درازی در پیش دارد »هسته است و جمله ای که بعد از «که» آمده است : «مرگ یکی از گذرگاه های آن است» جمله ی وابسته است .

 پیوندها دو نوع اند :

1)      پیوندهای هم پایه ساز:واژه های دستوری «و»،«ولی»،«اما»،«لیکن»،«یا» و....دو جمله را هم پایه می کنند :

خیاط ها پول زر و سیم را گرفتند و کارگاهی عریض و طویل دایر کردند .

2)      پیوندهای وابسته ساز: واژه های دستوری «که»،«تا»،«زیراکه»،«هنگامی که»،«اگر»،««اگرچه»،««وقتی که»،««چون » و....جمله های پس از خود را به جمله ی هسته وابسته می سازند :او به خیاط خانه ی سلطنتی رفت تا لباس زربفت عجیب خود را بر تن کند .

پیوندهای پرکاربرد مانند «که »و «تا» گاه از جمله حذف می شوند ولی بالقوه وجود دارند:

قرار شد جشنی عظیم در شهر به پا شود=قرار شد تا جشنی عظیم در شهر به پا شود .

چگونگی قرار گرفتن جمله های وابسته بدین صورت است:

a.       پیش از هسته :

تا درس نخوانی، موفق نمی شوی.

b.      پس از هسته:

به یاد داری که چگونه سال های سخت را پشت سر گذاشتی ؟

c.       در ضمن هسته:

از بهاری که در راه است،سخن می گویم .

اگر جمله ی مرکب چند وابسته داشته باشد صورت های زیر محتمل است:

الف) جمله های وابسته با هم هم پایه اند :

به او سفارش کردم که کتاب را بخرد و آن را به سختی مطالعه کند.

در این صورت جمله های هم پایه وابسته یک هسته اند .

ب) جمله های وابسته خود هسته ی جمله وابسته ی دیگری هستند :

به دوستم گفتم که بیاید تا با هم مطالعه کنیم .

در جمله ی بالا «با هم مطالعه کنیم » وابسته ی «بیاید » است . تعداد وابسته ها از لحاظ نظری نامحدود است . اما در زبان فارسی بیش از 6 یا 7 نیست .

جمله ی هسته نیز می تواند بیش از یکی یعنی دو ،سه یا چند قلو باشد . در این موارد ً هسته ها با پیوند هم پایه ساز به هم مربوط می شوند :

اگر تلفن کرد ،تو حتما ً برو و او را ببین .    

می توان فرمول کلی جمله را در زبان فارسی چنین نوشت : (وابستهْ )+ هستهْ +( وابستهْ) .

 کمانک نشانه ی اختیاری بودن و دایره کوچک بالای کلمات نشانه امکان تکرار است .

جمله ی وابسته در حقیقت جزیی از جمله ی هسته است که گسترش یافته است . پس این جمله ها را می توان به حالت اول برگرداند .در تأویل ، فعل جمله ی وابسته به صورت صفت یا مصدر درمی آید:

1)      اگر یکی از گروه های اسمی جمله ی مرکب، جمله ی وابسته داشته باشند ،بخش وابسته به صفت تأویل می شود:

کتابی که امانت داده بودید ، پیش من است = کتاب امانتی پیش من است.

2)      در مواردی جز مورد بالا فعل جمله ی وابسته تأویل به مصدر می شود و در یکی از جایگاه های نحوی زیر قرار می گیرد:

a.       نهاد: بدیهی است که ما متحدیم = متحد بودن ما بدیهی است.

b.      مفعول: باور نمی کردیم که آن ها متحد شوند= متحد شدن آن ها را باور نمی کردیم.

c.       متمم: می ترسم که مردود شوم = از مردود شدن می ترسم.

d.      متمم قیدی:به بیمارستان رفتم که دوستم را ببینم = برای دیدن دوستم به بیمارستان رفتم .

e.      بدل:شما که روشنفکرید ،چرا در برابر ظلم سکوت کرده اید= شما روشنفکران چرا در برابر ظلم سکوت کرده اید .

f.        مضاف الیه:انتظار نداشتم که شما زود بیایید= انتظار زود آمدن شما را نداشتم .

3)      گاه فعل جمله ی وابسته با تأویل به صفت ،مسند جمله ی هسته می شود.

a.       مسند:علی بود که در خیبر را کند = علی کننده ی در خیبر بود .

جمله:

به آن واحد زبان فارسی که از یک گروه یا بیشتر ساخته شده است و خود در ساختمان واحد بزرگتر یعنی جمله ی مستقل به کار می رود  جمله یا بند گفته می شود.

. جمله دارای دو عنصر ساختمانی است: نهاد و گزاره

1.       نهاد : اختصاصا ً محل کارکرد گروه اسمی است.

2.      گزاره : اصلی ترین عنصر ساختمانی آن اسناد است که محل کارکرد گروه فعلی است اما غیر از فعل ،گروه اسمی نیز در این بخش در نقش های مفعول ،مسند،متمم ،قید قرار می گیرد . 

 (ادب دان)