مورچه‌ها موجوداتی هستند که همه نوع آب و هوایی را می‌توانند تحمل کنند و در تمام نقاط مثل دشت‌های شنی، چمنزارها، کرانه دریاها، دامنه کوه‌ها، جنگل‌ها و… زندگی می‌کنند و فقط آنها را در نقاط خیلی مرتفع کوه‌ها نمی‌توان یافت.مورچه‌ها از دسته موجودات اجتماعی هستند و به صورت دسته جمعی و گروهی زندگی می‌کنند. در هر اجتماع 3 نوع مورچه وجود دارد: مورچه‌های نر، مورچه‌های ملکه یا ماده و مورچه‌های کارگر. بیشتر مورچه‌های نر و ملکه دارای بال هستند، اما مورچه‌های کارگر بال ندارند و بیش از 3500 نوع مورچه در جهان وجود دارد. مورچه‌های مختلف بجز در اندازه از دیگر جهات کاملا به هم شبیه‌اند.بعضی از مورچه‌ها در تپه یا خاک‌ها زندگی می‌کنند. بعضی‌ها در چوب درخت بلوط لانه می‌سازند. معمولی‌ترین آنها مورچه‌های قرمز و سیاه نام دارند.

 

روی سر مورچه‌ها یک جفت شاخک یا آنتن مرتبا در حال جنبیدن است. مورچه بینی ندارد، ولی حس بویایی بسیار قوی‌ای دارد که از طریق همین شاخک‌های روی سرش بو را حس می‌کند و به وسیله همین شاخک‌ها می‌تواند راه را پیدا کند یا دوستانش را شناسایی نماید و همچنین با مورچه‌های دیگر ارتباط برقرار کند.مورچه‌ها در قسمت سر خود یک مغز و یک جفت چشم مرکب، دهان و آرواره‌های نیرومندی دارند علاوه بر چشم‌های مرکب، اغلب مورچه‌ها دارای اندام بینایی دیگری نیز هستند که همان حس بویایی است که می‌تواند راهش را پیدا کند.این حشره ممکن است بین 5/1 میلی‌متر تا 50 میلی‌متر طول بدنش باشد. تمام انواع مورچه‌ها به‌صورت اجتماعی زندگی می‌کنند، اما تفاوت‌های خیلی زیادی در طرز زندگی و عادات خود دارند.

 

مورچه‌ها زندگی جالبی دارند. اجتماعات مورچه‌ها شبیه کشورهای کوچکی است که هر یک دارای ملکه و تعدادی مورچه‌های نر و ماده بالدار و کارگران می‌باشد. ملکه مورچه‌ها یک مجتمع به وجود می‌‌آورد. او لانه‌ای حفر می‌‌کند و تخم‌های خود را در آن می‌ریزد. بعد از این‌که تخم‌ها به نوزادان کوچک بدون دست و پایی تبدیل شدند، مادر مورچه‌ها به هر یک کمک می‌کند تا به دور خود پیله‌ای بتنند تا هنگامی که مورچه به حد کافی رشد کند و بعد ملکه مادر یک سر پیله را سوراخ کرده و مورچه را از پیله‌اش بیرون می‌کشد و پس از آن بلافاصله مشغول به کار می‌شوند. چون مورچه‌های کارگر تازه متولد شده و زندگی خود را آغاز کرده‌اند، باید به رسیدگی و مراقبت از مادرشان و بقیه اعضای مجتمع بپردازند.یکی از کارهای مورچه کارگر این است که آذوقه جمع‌آوری کند و به لانه ببرد تا برای فصل زمستان که از داخل زمین بیرون نمی‌آیند، غذای کافی داشته باشند.

 

مورچه با این‌که جثه خیلی کوچکی دارد، ولی توانایی‌اش در حمل بار خیلی زیاد می‌باشد و باری حداقل 10 یا 15 برابر وزن خودش را می‌تواند حمل کند.مورچه‌ها جانوران بسیار زحمت‌کشی هستند و تمام عمر خود را فقط کار می‌کنند. ولی قابل توجه است که همه مورچه‌ها داخل زمین زندگی نمی‌کنند.بعضی از مورچه‌ها هم هستند که خارج از زمین لانه می‌سازند. مانند مورچه‌های درشتی که در چوب زندگی می‌کنند و نسبت به مورچه‌های کوچک قدرت‌نمایی می‌کنند. آنها اسیر می‌گیرند و به جنگ انواع کوچکتر از خود می‌روند و آنها را از لانه‌های خود بیرون می‌کنند و تخم‌ها و کرم‌های حشره و نوزادان و انبارهای مواد خوراکی آنها را غارت می‌کنند و به لانه‌های خود می‌برند و مواد غذایی آنها را مصرف می‌کنند و از کرم‌های حشره و نوزادان آنها با دقت مواظبت کرده تا این‌که رشد کنند و به حد بلوغ برسند و آن وقت به خدمت اربابان تازه خود درآیند.بعضی مورچه‌ها هم هستند که در آفریقای جنوبی زندگی می‌کنند که گوشتخوارند و مورچه‌های سواره نام دارند و در صف‌های طولانی و پشت سر هم در جستجوی گوشت حرکت می‌کنند و موجب ترس و وحشت می‌شوند.بزرگترین و درنده‌ترین حیوانات در مقابل لشکر این نوع مورچه‌ها عاجزند.

 

غذای مورچه‌ها 

هزاران نوع مورچه در جهان زندگی می‌کنند که هر نوعی زندگی و غذای مخصوص به خود را دارند.

مورچه خرمن چین : مورچه‌ای است که از گیاهان اطراف خود دانه می‌چیند و به لانه خود می‌برد و از آنها استفاده می‌کند.

مورچه شیر دوش یا گله‌دار : این مورچه‌ها به شکار شته‌ها می‌روند، آنها را گله گله در لانه جای می‌دهند و با نواختن ضربه‌های محکمی بر پهلویشان ، مایع شیرین مزه‌ای از اندامشان برای خود می‌دوشند.

مورچه‌های باغبان : دسته دیگر از مورچه‌ها باغبانی می‌کنند، یعنی قارچهای بسیار ریزی را می‌پرورند و خوراکشان را فقط از آنها تهیه می‌کنند. برای کشت قارچها نیاز به باغچه‌ای هم دارند که برای این کار خمیری فراهم می‌کنند و قارچهای مورد نظر خود را بر روی آن می‌کارند.

مورچه‌های آسیابان : این نوع مورچه‌ها با کله بزرگ و فکهای نیرومندشان دانه‌ها را آسیاب می‌کنند. 

 

 

انواع مورچه‌ها 

مورچه‌های تپه ساز ، همچون مورچه‌های چوب‌زی در انگلستان فراوان هستند. این مورچه‌ها چنان بلند خانه سازی می‌کنند که گاهی ارتفاع ساختمان‌هایشان به یک متر و پهنای آن به 30 سانتی متر می‌رسد.

برخی از مورچه‌ها ، برده‌دار هستند، یعنی دسته دسته همچون گروههایی که عازم ماموریت نظامی هستند، به سراغ مورچه‌های کوچکتر می‌روند. تخمها ، کرمها و شفیره‌های آنها را غارت می‌کنند و از آنها نگهداری می‌کنند تا بالغ شوند و در این هنگام آنها را به بیگاری وامی‌دارند.

در آفریقای مرکزی ، آمریکای جنوبی و نیز آسیای جنوبی ، پاره‌ای از انواع مورچه‌ها ، گوشتخوار هستند. گاهی آنها را مورچه‌های قزاق گویند. چون بسیار بی‌رحم هستند و در ستونهای طولانی مانند نظامیان جنگجو در جستجوی جانداری به راه می‌افتند تا از گوشت بدن او تغذیه کنند. 

 

 

زندگی اجتماعی مورچه‌ها 

در حدود 8000 گونه مختلف مورچه وجود دارد و همه آنها در گروههای فامیلی زندگی می کنند این حشره درمقایسه با حشرات دیگر لانه ساده‌تری می‌سازد بیشتر آنها در زیر زمین تونلهایی حفر می‌کنند یا با استفاده از موادی خاکریز (پرچین) درست می‌کنند در طول تابستان مورچه‌های بالدار از لانه بیرون آمده و بطور دسته جمعی حرکت می‌کنند آنها جفت گیری می‌کنند و برای تشکیل اجتماع جدیدی پرواز کرده و می‌روند.

مورچه‌های صحرا نشین اجتماعی در طول شب یک توده مخروطی موقت درست می‌کنند آنها برای این کار از بدنشان استفاده می‌کنند مورچه‌ها به همدیگر می‌چسبند و از یک شاخه درخت آویزان می‌شوند آنها بوسیله پنجه‌هایشان به یکدیگر می‌چسبند و این مخروط را می‌سازند. یک لانه مورچه از چندین اطاقچه که بوسیله تونلهایی به هم مرتبط می‌شوند، تشکیل شده است. 

 

 

چرخه زندگی مورچه 

چرخه حیات مورچه بسیار جالب است. ماده‌های یک کلنی یعنی ملکه تا ارتفاع زیادی در آسمان به پرواز در می‌آیند و نرها نیز به دنبالشان می‌روند. پس از این پرواز جفت گیری ، نرها فورا می‌میرند و ملکه پایین می‌رود و به تنهایی آغازگر یک گروه یا دسته جدید می‌شود. او آشیانه‌ای حفر می‌کند و تخم می‌گذارد. پس از آن که کرمهایی که فاقد پا هستند، از تخم بیرون می‌آیند، ملکه مادر به آنها کمک می‌کند تا پیله‌ای به دور خود بتنند. هنگامی که مورچه جوان به اندازه کافی رشد کرد، ملکه یک سر پیله را سوراخ می‌کند و مورچه را از داخل محفظه خود خارج می‌سازد. این کارگران تازه نفس ، تقریبا به فوریت زندگی پر کار و فعال خود را آغاز می‌کنند که وقف ملکه و بقیه اعضای گروه است.